14. H­íng dÉn ®¸nh gi¸ Sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc invivo c¸c chÕ phÈm thuèc

 

Sinh kh¶ dông biÓu thÞ tèc ®é vµ møc ®é hÊp thu cña d­îc chÊt tõ chÕ phÈm thuèc vµo hÖ tuÇn hoµn. Hai chÕ phÈm ®­îc coi lµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc nÕu sinh kh¶ dông kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ khi dïng cïng møc liÒu trong cïng ®iÒu kiÖn thö nghiÖm.

Møc ®é hÊp thu d­îc chÊt tõ c¸c chÕ phÈm dïng ®­êng uèng hoÆc dïng t¹i chç cã thÓ bÞ ¶nh h­ëng bëi nhiÒu yÕu tè. Trong ®ã, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn qu¸ tr×nh hÊp thu lµ kü thuËt s¶n xuÊt, kÝch th­íc h¹t, d¹ng tinh thÓ cña d­îc chÊt, c¸c t¸ d­îc nh­: t¸ d­îc ®én, dÝnh, r·, tr¬n, bao, t¸ d­îc lµm t¨ng ®é tan, t¸ d­îc g©y t¸c dông kÐo dµi... Sinh kh¶ dông lµ mét chØ sè quan träng ®¶m b¶o chÊt l­îng thùc cña s¶n phÈm, vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó ®¶m b¶o ®é ®ång nhÊt vÒ chÊt l­îng gi÷a c¸c chÕ phÈm kh¸c nhau cña cïng mét d­îc chÊt. Hai kh¸i niÖm nµy cã thÓ kh«ng hoµn toµn gièng nhau, nh­ng vÒ ph­¬ng ph¸p thö nghiÖm th× t­¬ng tù. H­íng dÉn nµy ®­a ra mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n trong ®¸nh gi¸ sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc ®Ó thu ®­îc kÕt qu¶ tin cËy. ChÕ phÈm thuèc cã cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc hay kh«ng tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ.

 

Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch mÉu sinh häc

C¸c ph­¬ng ph¸p s¾c ký, nh­ s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao (HPLC), s¾c ký khÝ (GC) vµ c¸c kü thuËt phèi hîp, GC - MS, LC -  MS, lµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p tèt nhÊt ®­îc sö dông trong nghiªn cøu sinh kh¶ dông vµ ®¸nh gi¸ t­¬ng ®­¬ng sinh häc. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p nµy cã tÝnh ®Æc hiÖu cao; cã kh¶ n¨ng t¸ch vµ ®Þnh l­îng trªn cïng mét hÖ thèng vµ cïng thêi ®iÓm. NÕu chän ®­îc mét detector cã ®é nh¹y thÝch hîp ph­¬ng ph¸p sÏ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph©n tÝch c¸c lo¹i mÉu sinh häc. Trong mét sè tr­êng hîp, cã thÓ sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch sinh hãa vµ sinh häc nÕu cÇn.

Do qu¸ tr×nh ph©n tÝch mÉu sinh häc bÞ ¶nh h­ëng bëi nhiÒu yÕu tè nh­ l­îng mÉu Ýt, nång ®é thÊp, lÉn nhiÒu t¹p chÊt lµ c¸c chÊt néi sinh (c¸c muèi v« c¬, lipid, protein vµ chÊt chuyÓn ho¸) vµ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c c¸ thÓ, nªn ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ph¶i ®­îc thiÕt lËp vµ thÈm ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy.

1. TÝnh ®Æc hiÖu: ph¶i chøng minh ®­îc r»ng chÊt x¸c ®Þnh ®­îc lµ d­îc chÊt hay chÊt chuyÓn ho¸ cã t¸c dông. Sù ph©n tÝch mÉu kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c chÊt néi sinh vµ chÊt chuyÓn ho¸ cã liªn quan. B¸o c¸o kÕt qu¶ ph¶i bao gåm c¶ s¾c ký ®å cña mÉu tr¾ng (dÞch sinh häc), mÉu chÊt chuÈn pha trong dÞch sinh häc vµ mÉu thö thu ®­îc sau khi dïng thuèc.
2. §­êng chuÈn vµ kho¶ng tuyÕn tÝnh: Mèi quan hÖ gi÷a ®¸p øng víi nång ®é cña chÊt ph©n tÝch ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng ph­¬ng tr×nh håi quy, thu ®­îc b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy (nh­ ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt). Kho¶ng tuyÕn tÝnh lµ kho¶ng nång ®é tõ thÊp nhÊt ®Õn cao nhÊt trong mét ®­êng chuÈn. Trong kho¶ng nµy, phÐp ph©n tÝch ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu vÒ ®é ®óng vµ ®é chÝnh x¸c theo qui ®Þnh.

§­êng chuÈn nªn cã Ýt nhÊt 5 nång ®é cña chÊt chuÈn pha trong cïng mét mÉu dÞch sinh häc. Kho¶ng tuyÕn tÝnh ph¶i bao gåm toµn bé kho¶ng nång ®é cña c¸c mÉu cÇn ph©n tÝch. Kh«ng nªn x¸c ®Þnh nång ®é mÉu thö dùa trªn ®iÓm ngo¹i suy cña kho¶ng tuyÕn tÝnh. §­êng chuÈn sÏ kh«ng bao giê cã ®iÓm “0”

3. §é ®óng vµ ®é chÝnh x¸c: §é ®óng vµ ®é chÝnh x¸c ®­îc x¸c ®Þnh cïng lóc b»ng c¸ch sö dông 3 nång ®é cña mÉu cÇn kiÓm tra, 1 nång ®é gÇn víi giíi h¹n nhá nhÊt  cña ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng (LOQ); 1 nång ®é gÇn víi ®iÓm giíi h¹n trªn cña ®­êng chuÈn vµ 1 nång ®é ë gÇn ®iÓm gi÷a. Mçi nång ®é ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh trªn Ýt nhÊt 5 mÉu.

§é chÝnh x¸c cã thÓ ®­îc biÓu thÞ lµ ®é lÖch chuÈn t­¬ng ®èi (RSD) trong ngµy vµ gi÷a c¸c ngµy, ®­îc x¸c ®Þnh trªn mÉu chuÈn ®èi chøng. Nãi chung, RSD kh«ng nªn v­ît qu¸ 15%, riªng ®iÓm gÇn giíi h¹n ®Þnh l­îng cho phÐp kh«ng v­ît qu¸ 20%.

§é ®óng ®­îc biÓu thÞ lµ kh¶ n¨ng tiÕn tíi gÇn nång ®é thùc nhÊt cña chÊt ph©n tÝch trong mÉu sinh häc ®­îc x¸c ®Þnh b»ng ph­¬ng ph¸p ®Æc biÖt. §iÒu ®ã cã thÓ ®­îc biÓu thÞ b»ng kh¶ n¨ng t×m l¹i t­¬ng ®èi, vµ ph¶i n»m trong kho¶ng 85-115%, nh­ng cã thÓ chÊp nhËn 80-120% ®èi víi ®iÓm gÇn giíi h¹n ®Þnh l­îng.

4. Giíi h¹n ®Þnh l­îng: Giíi h¹n ®Þnh l­îng, hay cßn gäi lµ ®é nh¹y, lµ nång ®é thÊp nhÊt cña ®­êng chuÈn cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc víi ®é ®óng vµ ®é chÝnh x¸c cho phÐp. Giíi h¹n ®Þnh l­îng Ýt nhÊt ph¶i tho¶ m·n kh¶ n¨ng ph©n tÝch nång ®é cña mÉu thö lÊy ë thêi ®iÓm b»ng 3-5 lÇn thêi gian b¸n th¶i hoÆc b»ng 1/10 ®Õn 1/20 gi¸ trÞ Cmax cña chÊt ph©n tÝch.
5. §é æn ®Þnh cña mÉu thö: §é æn ®Þnh cña mÉu sinh häc cã chøa chÊt cÇn ph©n tÝch cÇn ®­îc kh¶o s¸t khi b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é phßng, ®«ng l¹nh trong kho¶ng thêi gian kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n vµ thêi gian b¶o qu¶n mÉu sau khi lÊy.
6. HiÖu suÊt chiÕt: Kh¶ n¨ng t×m l¹i sau khi chiÕt ®­îc ®¸nh gi¸ víi Ýt nhÊt 3 nång ®é: cao nhÊt, trung b×nh vµ thÊp nhÊt cña ®­êng chuÈn. ChØ tiªu giíi h¹n cã thÓ tham kh¶o nh÷ng tµi liÖu liªn quan.
7. MÉu chuÈn ®èi chiÕu (QC): MÉu chuÈn ®èi chiªó ®­îc dïng ®Ó so s¸nh khi ®Þnh l­îng lµ nh÷ng mÉu tù t¹o biÕt tr­íc nång ®é, chuÈn bÞ b»ng c¸ch pha chÊt chuÈn cña chÊt cÇn ph©n tÝch trong mÉu sinh häc tr¾ng.
8. Ph©n tÝch mÉu thö: §Þnh l­îng c¸c mÉu thö b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®· ®­îc thÈm ®Þnh. Mçi mÉu thö cã thÓ ph©n tÝch 1 lÇn hoÆc lÆp l¹i nÕu cÇn. Víi mçi l« mÉu ph©n tÝch sinh häc (c¸c mÉu ph©n tÝch cïng mét thêi gian trong mét buæi hoÆc ngµy), nªn thiÕt lËp mét ®­êng chuÈn míi ®Ó ph©n tÝch vµ dïng c¸c mÉu QC víi 3 nång ®é (thÊp, trung b×nh vµ cao) ®Ó ®Þnh l­îng ®ång thêi trong mçi l« ph©n tÝch. Nãi chung, ®é lÖch gi÷a c¸c kÕt qu¶ cña mÉu chuÈn ®èi chiÕu kh«ng ®­îc qu¸ 20%.

 

Qui ®Þnh chung:

1. Lùa chän ng­êi t×nh nguyÖn:  

Tiªu chuÈn: trong nghiªn cøu sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc, ®a sè tr­êng hîp th­êng chän ng­êi t×nh nguyÖn lµ nam giíi khoÎ m¹nh. Mét sè tr­êng hîp cÇn thiÕt cã thÓ dïng ®èi t­îng lµ phô n÷, khi ®ã cÇn gi¶i thÝch râ. Víi thuèc dïng cho trÎ em, vÉn nªn chän ng­êi lín ®Ó thö nghiÖm. C¸c tiªu chuÈn cô thÓ nh­ sau:

      a, Giíi tÝnh: Nam hoÆc n÷

      b, Tuæi: th«ng th­êng tõ 18 – 40 tuæi. Trong cïng mét nhãm nghiªn cøu, gi÷a c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau kh«ng qu¸ 10 tuæi.

      c, Träng l­îng c¬ thÓ: träng l­îng c¬ thÓ tiªu chuÈn ± 10%, träng l­îng c¬ thÓ cña c¸c c¸ thÓ trong cïng nhãm nghiªn cøu nªn gÇn gièng nhau. §¬n vÞ khèi l­îng lµ kg.

      d, Ng­êi t×nh nguyÖn ph¶i khoÎ m¹nh, kh«ng cã tiÒn sö vÒ bÖnh tim m¹ch, bÖnh gan, bÖnh ®­êng tiªu ho¸, bÖnh chuyÓn ho¸ kh«ng b×nh th­êng hoÆc bÖnh vÒ hÖ thÇn kinh. Ph¶i kiÓm tra søc khoÎ bao gåm c¸c chØ tiªu: kh¸m l©m sµng tæng qu¸t, huyÕt ¸p, nhÞp tim, chøc n¨ng gan, thËn, phæi vµ c«ng thøc m¸u, tÊt c¶ c¸c chØ sè ph¶i trong giíi h¹n b×nh th­êng. Khi thö nh÷ng thuèc ®Æc biÖt, cã thÓ ph¶i kiÓm tra thªm mét sè chØ tiªu kh¸c, vÝ dô nh­ ®­êng huyÕt khi thö nghiÖm nh÷ng thuèc cã ¶nh h­ëng ®Õn ®­êng huyÕt. NÕu ®èi t­îng lµ phô n÷ th× ph¶i xÐt nghiÖm vµ ®¶m b¶o kh«ng mang thai.

      e, Kh«ng cã tiÒn sö vÒ dÞ øng vµ h¹ huyÕt ¸p t­ thÕ.

 

      f, Kh«ng dïng c¸c ®èi t­îng nghiÖn ma tuý, nghiÖn r­îu, thuèc l¸. Trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm kh«ng ®­îc sö dông thuèc l¸, r­îu vµ nh÷ng thøc uèng kh¸c cã chøa cafein. Kh«ng ®­îc dïng bÊt kú thuèc g× trong vßng 2 tuÇn tr­íc vµ trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm.

      g, Ng­êi nghiªn cøu vµ ng­êi t×nh nguyÖn ®Òu ph¶i ký vµo b¶n cam kÕt tù nguyÖn tham gia nghiªn cøu.

2. Sè l­îng ng­êi t×nh nguyÖn: sè l­îng ng­êi t×nh nguyÖn ph¶i ®ñ theo yªu cÇu vµ ®­îc tÝnh theo nguyªn t¾c dïng víi sè l­îng nhá nhÊt c¸ thÓ mµ vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu møc ®é tin cËy trong tÝnh thèng kª cña phÐp thö. Sè l­îng cã thÓ thay ®æi tuú tõng thuèc vµ c¸c quy ®Þnh liªn quan nh­ng kh«ng nªn Ýt h¬n 12.

 

 2. ChÕ phÈm ®èi chøng (thuèc ®èi chøng): ChÕ phÈm ®èi chøng dïng trong ®¸nh gi¸ sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc lµ ®Ó so s¸nh. ChÕ phÈm ®èi chøng ph¶i an toµn vµ hiÖu qu¶, ®­îc lùa chän theo nguyªn t¾c sau:

- Khi nghiªn cøu sinh kh¶ dông tuyÖt ®èi, nªn chän thuèc ®èi chøng lµ mét chÕ phÈm tiªm tÜnh m¹ch ®ang ®­îc l­u hµnh.

- Khi nghiªn cøu sinh kh¶ dông t­¬ng ®èi hoÆc t­¬ng ®­¬ng sinh häc, thuèc ®èi chøng th­êng ®­îc chän lµ chÕ phÈm ph¸t minh hoÆc mét chÕ phÈm cïng lo¹i, cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng trong n­íc hoÆc n­íc ngoµi ®ang ®­îc l­u hµnh.

 

3. ChÕ phÈm thö: chÕ phÈm thö ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu chÊt l­îng theo tiªu chuÈn vµ yªu cÇu trong thùc hµnh l©m sµng. Ph¶i cã ®ñ c¸c d÷ liÖu in vitro vÒ ®é hoµ tan, ®é æn ®Þnh, hµm l­îng hoÆc ho¹t lùc. §èi víi chÕ phÈm ®Æc biÖt, cÇn ph¶i cã thªm nh÷ng tµi liÖu vÒ cÊu tróc tinh thÓ vµ ®ång ph©n quang häc.

 

4. ThiÕt kÕ nghiªn cøu: Khi so s¸nh 2 chÕ phÈm, tøc lµ thuèc thö vµ thuèc ®èi chøng, ng­êi ta th­êng ¸p dông thiÕt kÕ chÐo, 2 thuèc, 2 giai ®o¹n. §Ó h¹n chÕ ¶nh h­ëng cña sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c c¸ thÓ vµ giai ®o¹n thö nghiÖm, c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu ®­îc chia ngÉu nhiªn thµnh 2 nhãm. Mét nhãm sÏ ®­îc sö dông thuèc thö tr­íc vµ thuèc chøng sau; ng­îc l¹i, nhãm kia sö dông thuèc chøng tr­íc vµ thuèc thö sau. Gi÷a 2 giai ®o¹n thö, cÇn cã mét kho¶ng thêi gian ®Ó ®¶m b¶o cho thuèc cña lÇn thö tr­íc lo¹i hÕt ra khái c¬ thÓ, th­êng tõ 1 ®Õn 2 tuÇn. §Ó so s¸nh 3 chÕ phÈm: 2 thuèc thö vµ mét thuèc chøng, ng­êi ta th­êng sö dông nghiªn cøu chÐo, 3 thuèc, 3 giai ®o¹n. T­¬ng tù, thêi gian röa gi¶i cÇn ®Ó lo¹i trõ thuèc ra khái c¬ thÓ gi÷a c¸c giai ®o¹n th­êng tõ 1 ®Õn 2 tuÇn.

Thêi ®iÓm lÊy mÉu: ThiÕt kÕ thêi ®iÓm lÊy mÉu rÊt quan träng ®Ó thu ®­îc kÕt qu¶ nghiªn cøu tin cËy. CÇn ph¶i lÊy mét ®iÓm tr­íc khi uèng thuèc (mÉu tr¾ng, thêi ®iÓm 0). Mét ®­êng cong nång ®é thuèc trong m¸u hoµn thiÖn ph¶i bao gåm c¶ c¸c pha hÊp thu, ph©n bè vµ th¶i trõ. Th«ng th­êng, Ýt nhÊt nªn cã 4 thêi ®iÓm lÊy mÉu tr­íc khi ®¹t tíi ®Ønh cña ®­êng cong nång ®é – thêi gian, 6 hoÆc nhiÒu h¬n ®iÓm lÊy mÉu sau ®Ønh, 3 gi¸ trÞ xung quanh ®Ønh cña ®­êng cong, tæng sè ®iÓm lÊy mÉu nªn nhiÒu h¬n 11. Thêi gian lÊy mÉu nªn kÐo dµi tíi kho¶ng 3 – 5 lÇn thêi gian b¸n th¶i cña d­îc chÊt hoÆc khi nång ®é trong m¸u ë trong kho¶ng 1/10 – 1/20 gi¸ trÞ Cmax. MÉu m¸u (huyÕt t­¬ng, huyÕt thanh hay m¸u toµn phÇn) ph¶i b¶o qu¶n ®«ng l¹nh ngay sau khi lÊy ®Ó chê ph©n tÝch.

Khi kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nång ®é thuèc trong huyÕt t­¬ng, cã thÓ thùc hiÖn trªn mét mÉu sinh häc kh¸c nh­ n­íc tiÓu, nh­ng chÊt x¸c ®Þnh ®­îc vµ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ph¶i phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu vÒ ®¸nh gi¸ sinh kh¶ dông.

 

5. X¸c ®Þnh liÒu thö : Trong nghiªn cøu sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc, liÒu thö th­êng gièng víi liÒu dïng trong l©m sµng. Tèt nhÊt lµ liÒu thö cña thuèc thö gièng víi liÒu thö cña thuèc chøng. Trong tr­êng hîp ph¶i sö dông liÒu kh¸c nhau, ph¶i nªu râ lý do vµ  ph¶i ®iÒu chØnh liÒu ®Ó tÝnh to¸n sinh kh¶ dông phï hîp.

 

6. Qui tr×nh nghiªn cøu: Ng­êi t×nh nguyÖn nhÞn ¨n qua ®ªm (Ýt nhÊt lµ 10h tr­íc khi uèng thuèc). S¸ng h«m sau, mçi ng­êi sÏ ®­îc cho uèng mét liÒu thuèc thö hoÆc thuèc chøng víi 250ml n­íc Êm, kh«ng uèng n­íc trong vßng 1 giê tr­íc vµ sau khi uèng thuèc trõ khi uèng thuèc.  NÕu kh«ng cã yªu cÇu g× ®Æc biÖt, ng­êi t×nh nguyÖn dïng b÷a ¨n tiªu chuÈn sau 4h. KhÈu phÇn ¨n ®­îc qui ®Þnh gièng nhau cho tÊt c¶ ng­êi t×nh nguyÖn vµ cho c¶ 2 giai ®o¹n cña mçi nghiªn cøu. TiÕn hµnh lÊy mÉu m¸u tÜnh m¹ch theo thêi ®iÓm lÊy mÉu ®· thiÕt kÕ. Theo qui ®Þnh, c¸c mÉu m¸u (m¸u, huyÕt t­¬ng, huyÕt thanh) sau khi lÊy sÏ ®­îc b¶o qu¶n ®«ng l¹nh ngay ®Ó chê ph©n tÝch. Sau khi uèng thuèc, ng­êi t×nh nguyÖn nªn tr¸nh c¸c vËn ®éng ph¶i g¾ng søc. Qu¸ tr×nh lÊy mÉu m¸u ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong phßng cã b¸c sÜ vµ ®ñ ®iÒu kiÖn ch¨m sãc y tÕ. NÕu cã t¸c dông phô x¶y ra, cÇn ph¶i xö trÝ vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi. Nghiªn cøu cã thÓ ph¶i ngõng l¹i, nÕu cÇn.

 

7. Ph©n tÝch d­îc ®éng häc: LËp c¸c b¶ng vµ h×nh ®Ó biÓu thÞ c¸c d÷ liÖu nång ®é thuèc trong huyÕt t­¬ng vµo nh÷ng thêi ®iÓm lÊy mÉu kh¸c nhau cña tõng c¸ thÓ, gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn. Sau ®ã tÝnh c¸c th«ng sè d­îc ®éng häc t­¬ng ®èi cña mçi c¸ thÓ, gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn cho mçi th«ng sè. Nh÷ng th«ng sè d­îc ®éng häc chÝnh lµ nång ®é ®Ønh trong m¸u (Cmax), diÖn tÝch d­íi ®­êng cong nång ®é - thêi gian (AUC), nöa ®êi th¶i trõ (T_1/2) vµ thêi ®iÓm ®¹t tíi nång ®é ®Ønh trong m¸u (Tmax). Cmax vµ Tmax biÓu thÞ b»ng sè liÖu thu ®­îc trùc tiÕp tõ thÝ nghiÖm vµ kh«ng ph¶i tÝnh to¸n. AUC_0-tn (diÖn tÝch d­íi ®­êng cong nång ®é - thêi gian tõ thêi ®iÓm 0 ®Õn thêi ®iÓm t) ®­îc tÝnh theo ph­¬ng ph¸p h×nh thang, víi tn lµ thêi ®iÓm lÊy mÉu cuèi cïng cã thÓ ®Þnh l­îng ®­îc. AUC_0-∞ (diÖn tÝch d­íi ®­êng cong nång ®é - thêi gian tõ thêi ®iÓm 0 ®Õn v« cïng) ®­îc tÝnh to¸n theo c«ng thøc:

AUC_0-∞ = AUC_0-tn + C_tn/ lz, trong ®ã C_tn lµ nång ®é cña thuèc t¹i thêi ®iÓm lÊy mÉu cuèi cïng, vµ lz lµ h»ng sè tèc ®é th¶i trõ. T_1/2 cã thÓ ®­îc tÝnh b»ng c«ng thøc:

T_1/2 = 0,693/ lz, trong ®ã lz ®­îc tÝnh tõ ®é dèc cña ®o¹n tuyÕn tÝnh trªn ®­êng biÓu diÔn logarit nång ®é - thêi gian.

AUC_o-tn tõ thêi ®iÓm 0 ®Õn thêi ®iÓm cuèi cïng ph¶i tho¶ m·n:

(AUC_o-tn /AUCo-∞) x 100% > 80%.

 

8. TÝnh to¸n sinh kh¶ dông

(1) Dïng ®¬n liÒu: Sinh kh¶ dông F ®­îc tÝnh to¸n lÇn l­ît b»ng c¸ch sö dông AUC_0-tn vµ  AUC_0-∞ cña mçi c¸ thÓ, ®ång thêi tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn. Khi liÒu cña thuèc thö (T) gièng víi liÒu cña thuèc ®èi chøng (R).

F= (AUC_0-tn)_T/ (AUC_0-tn)_R x 100%

F= (AUC_0-∞)_T/ (AUC_0-∞)_R x 100%

Khi liÒu thuèc thö kh¸c víi liÒu thuèc ®èi chøng vµ chÊt ®­îc ph©n tÝch ®Æc tr­ng cho d­îc ®éng häc tuyÕn tÝnh, chØ sè F cã thÓ thay ®æi phô thuéc vµo liÒu vµ ®­îc thÓ hiÖn d­íi ®©y:

F= [(AUC_0-tn)_T x D_R/(AUC_0-tn)_R x D_T] x 100%

F= [(AUC_0-∞)_T x D_R/(AUC_0-∞)_Rx D_T] x 100%

Trong ®ã, D_R vµ D_T lµ liÒu uèng cña thuèc chøng vµ thuèc thö, t­¬ng øng.

Ph©n tÝch c¸c chÊt chuyÓn ho¸: Mét vµi thuèc lµ d¹ng tiÒn chÊt cña thuèc kh«ng thÓ ®Þnh l­îng ®­îc trong m¸u v× d¹ng tiÒn chÊt cña thuèc chuyÓn ho¸ rÊt nhanh trong c¬ thÓ. Sinh kh¶ dông cña nh÷ng lo¹i thuèc nµy cã thÓ ®­îc ®¸nh gi¸ qua ®¸p øng thÝch hîp cña chÊt chuyÓn ho¸ cã ho¹t tÝnh.

            F = [(AUC_0-tn)^m_Tx D_R / (AUC_0-tn)^m_R x D_T] x 100%

            F = [(AUC_0-∞)^m_T x D_R / (AUC_0-∞)^m_R x D_T] x 100%

Trong ®ã, m lµ ký hiÖu cho chÊt chuyÓn hãa.

§¸nh gi¸ kÕt qu¶ chñ yÕu dùa vµo sè liÖu AUC_0-tn vµ AUC_0-∞ ®­îc dïng nh­ mét ®èi chøng.

(2) Dïng ®a liÒu: NÕu tr¹ng th¸i æn ®Þnh ®¹t ®­îc sau khi uèng nhiÒu liÒu, sinh kh¶ dông cã thÓ ®­îc ­íc tÝnh b»ng trung b×nh nång ®é thuèc trong huyÕt t­¬ng ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh.

            a. Møc ®é hÊp thu cña thuèc t­¬ng tù nhau, nh­ng cã thÓ kh¸c vÒ tèc ®é hÊp thu.

            b. Sinh kh¶ dông gi÷a c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau nhiÒu.

            c. Thuèc gi¶i phãng cã kiÓm so¸t, t¸c dông kÐo dµi

            d. Sau khi uèng liÒu ®¬n, nång ®é cña thuèc d­íi d¹ng tiÒn chÊt cña thuèc hoÆc chÊt chuyÓn ho¸ thÊp, kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc bëi ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch thÝch hîp.

Sau khi uèng ®a liÒu víi c¸ch kho¶ng thêi gian t b»ng nhau cã thÓ ®¹t tíi tr¹ng th¸i æn ®Þnh, lÊy mÉu m¸u nhiÒu lÇn trong qu¸ tr×nh uèng thuèc. Ph©n tÝch x¸c ®Þnh nång ®é thuèc vµ tÝnh gi¸ trÞ AUC^ss_0-t. Khi liÒu cña thuèc thö gièng thuèc ®èi chøng, sinh kh¶ dông t­¬ng ®èi cã thÓ ®­îc tÝnh to¸n theo biÓu thøc:

            F = (AUC^ss_t/ AUC^ss_R) x 100%

Trong ®ã, AUC^ss_t vµ AUC^ss_R  lµ AUC ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh cña chÕ phÈm thö vµ chÕ phÈm ®èi chiÕu.

 

9. §¸nh gi¸ t­¬ng ®­¬ng sinh häc (ph©n tÝch thèng kª c¸c sè liÖu d­îc ®éng häc): Ph©n tÝch thèng kª vµ ®¸nh gi¸ t­¬ng ®­¬ng sinh häc nªn tËp trung vµo c¸c th«ng sè d­îc ®éng häc chÝnh (vÝ dô nh­ AUC, Cmax). Sau khi chuyÓn ®æi nh÷ng sè liÖu AUC vµ Cmax sang thang logarit, ph©n tÝch thèng kª theo ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ph­¬ng sai vµ ph­¬ng ph¸p kho¶ng tin cËy 2 bªn (two – tail). NÕu giíi h¹n kho¶ng tin cËy 90% cña AUC víi chÕ phÈm thö n»m trong kho¶ng 80 – 125% cña chÕ phÈm ®èi chøng vµ Cmax n»m trong kho¶ng 70% - 133% cña chÕ phÈm ®èi chøng, hai chÕ phÈm ®­îc coi lµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc.  

 

Thuèc t¸c dông kÐo dµi: Nghiªn cøu sinh kh¶ dông vµ t­¬ng ®­¬ng sinh in vivo cña c¸c d¹ng thuèc t¸c dông kÐo dµi vµ thuèc gi¶i phãng cã kiÓm so¸t ®­îc x¸c ®Þnh khi dïng ®¬n liÒu hoÆc ®a liÒu.

1. §¬n liÒu, thö chÐo hai giai ®o¹n . Môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ ®Ó so s¸nh tèc ®é vµ møc ®é hÊp thu cña thuèc thö vµ thuèc chøng trªn ng­êi t×nh nguyÖn trong t×nh tr¹ng ®ãi, ®Ó x¸c ®Þnh xem thuèc cã ®Æc tÝnh gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc kÐo dµi kh«ng vµ cã t­¬ng ®­¬ng sinh häc víi chÕ phÈm ®èi chøng kh«ng.

(1)     Yªu cÇu ®èi víi ng­êi t×nh nguyÖn vµ tiªu chuÈn lùa chän nh­ ®· nªu ë phÇn  “Qui ®Þnh chung”.

(2)     ChÕ phÈm ®èi chøng: Nãi chung, cã thÓ chän c¸c chÕ phÈm gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc kÐo dµi cïng lo¹i vµ ®Çu tiªn cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng trong n­íc hoÆc n­íc ngoµi lµm thuèc ®èi chøng. NÕu thuèc thö lµ d¹ng gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc kÐo dµi míi ®­îc ph¸t minh, th× cã thÓ chän mét chÕ phÈm qui ­íc (thuèc b×nh th­êng) cïng lo¹i cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng trong n­íc hoÆc n­íc ngoµi lµm thuèc ®èi chøng.

(3)     Ph­¬ng ph¸p thö: nh­ ®· nªu ë phÇn nghiªn cøu ®¬n liÒu (Qui ®Þnh chung)

(4)     Tr×nh bµy sè liÖu:

1. Tr×nh bµy ®Çy ®ñ sè liÖu nång ®é thuèc trong huyÕt t­¬ng ë c¸c thêi ®iÓm cña tõng c¸ thÓ, gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn, c¸c b¶ng vµ biÓu ®å cña ®­êng biÓu diÔn.
2. TÝnh c¸c th«ng sè Cmax, Tmax, AUCo-tn, AUCo-∞, F, c¸c gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn. Ngoµi ra, nªn tr×nh bµy thªm mét sè th«ng sè kh¸c nh­ thêi gian l­u tró trung b×nh (MRT).

(5)     §¸nh gi¸ t­¬ng ®­¬ng sinh häc: Khi so s¸nh thuèc thö vµ thuèc ®èi chøng ®Òu lµ chÕ phÈm gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc t¸c dông kÐo dµi, 2 thuèc ®­îc coi lµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc víi nhau nÕu gi¸ trÞ AUC vµ Cmax ®¸p øng yªu cÇu vÒ t­¬ng ®­¬ng sinh häc, vµ gi¸ trÞ Tmax kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª. Khi so s¸nh thuèc thö lµ chÕ phÈm gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc kÐo dµi víi thuèc chøng lµ chÕ phÈm qui ­íc, møc ®é hÊp thu cña 2 thuèc lµ t­¬ng ®­¬ng sinh häc nÕu gi¸ trÞ AUC ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu cña t­¬ng ®­¬ng sinh häc (80% -125%) vµ thuèc thö cã kh¶ n¨ng gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc kÐo dµi, nÕu nh­ gi¸ trÞ Cmax gi¶m vµ Tmax kÐo dµi h¬n thuèc qui ­íc.

2. Nghiªn cøu ®a liÒu, thö chÐo 2 giai ®o¹n: Môc tiªu cña nghiªn cøu lµ t×m tèc ®é vµ møc ®é hÊp thu, kho¶ng dao ®éng cña nång ®é thuèc trong m¸u ë tr¹ng th¸Ý æn ®Þnh sau khi uèng nhiÒu lÇn.

(1) Ng­êi t×nh nguyÖn vµ tiªu chuÈn lùa chän.

 ViÖc lùa chän ng­êi t×nh nguyÖn còng gièng nh­ trong nghiªn cøu ®¬n liÒu, nh÷ng ng­êi ®· tham gia nghiªn cøu ®¬n liÒu còng cã thÓ tiÕp tôc ®­îc sö dông trong nghiªn cøu ®a liÒu. Sè l­îng ng­êi t×nh nguyÖn cÇn thiÕt kho¶ng tõ 12-24. Lùa chän thuèc ®èi chøng còng t­¬ng tù nh­ trong nghiªn cøu ®¬n liÒu.

(2) ThiÕt kÕ vµ c¸c b­íc nghiªn cøu.

ThiÕt kÕ nghiªn cøu chÐo, ngÉu nhiªn vµ ®a liÒu víi c¶ thuèc thö vµ thuèc ®èi chøng. §èi víi thuèc thö, thùc hiÖn nghiªn cøu víi liÒu vµ c¸ch dïng nh­ ®· dù ®Þnh. C¸c chÕ phÈm uèng ngµy 1 lÇn, nªn uèng vµo buæi s¸ng sau khi ®· nhÞn ®ãi Ýt nhÊt 10h, sau ®ã kh«ng ¨n g× trong vßng 2 - 4h sau khi uèng thuèc. Víi c¸c chÕ phÈm dïng 2 lÇn trong ngµy, liÒu ®Çu tiªn ®­îc cho uèng vµo buæi s¸ng sau khi ®· nhÞn ®ãi Ýt nhÊt 10h, sau ®ã kh«ng ¨n g× trong vßng 2-4h; liÒu thø 2 ®­îc uèng tr­íc hoÆc sau b÷a ¨n 2 giê vµ tiÕp tôc nhÞn trong vßng 2 giê sau khi uèng thuèc. Mçi liÒu ®­îc uèng víi 250ml n­íc Êm. Nãi chung, ng­êi t×nh nguyÖn cã thÓ uèng n­íc sau khi uèng thuèc 1-2h. Khi thuèc ®èi chøng lµ chÕ phÈm qui ­íc, nªn thö theo møc liÒu vµ c¸ch dïng th«ng th­êng ®· sö dông trªn l©m sµng, nh­ng nªn chän møc liÒu t­¬ng ®­¬ng víi liÒu cña thuèc thö d¹ng gi¶i phãng cã kiÓm so¸t hoÆc kÐo dµi.

(3) ThiÕt kÕ ®iÓm lÊy mÉu m¸u: Sau khi uèng ®a liÒu trong mét kho¶ng thêi gian b»ng 7 lÇn thêi gian b¸n th¶i, cÇn x¸c ®Þnh 3 ®iÓm cã nång ®é cùc tiÓu trong 3 ngµy liªn tiÕp ®Ó ®¶m b¶o r»ng nång ®é thuèc ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh. Nªn lÊy mÉu m¸u vµo cïng mét thêi ®iÓm (th­êng lµ buæi s¸ng) cña nh÷ng ngµy kh¸c nhau ®Ó cã thÓ so s¸nh ®­îc vµ h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña thêi gian tíi d­îc ®éng häc. Sau khi ®¹t ®Õn tr¹ng th¸i æn ®Þnh vµ trong kho¶ng thêi gian dïng liÒu cuèi cïng, lÊy mÉu m¸u theo thêi gian biÓu nh­ ®· thiÕt kÕ trong nghiªn cøu ®¬n liÒu. Sau ®ã, ph©n tÝch vµ thiÕt lËp ®­êng biÓu diÔn nång ®é thuèc - thêi gian trong suèt kho¶ng thêi gian ®ã vµ tÝnh c¸c th«ng sè d­îc ®éng häc liªn quan kh¸c, vÝ dô nh­ nång ®é ®Ønh, thêi gian ®¹t nång ®é ®Ønh, nång ®é thuèc trung b×nh ë tr¹ng th¸i c©n b»ng (Cav) vµ AUCss.

(4) D÷ liÖu vÒ d­îc ®éng häc

a. B¸o c¸o tÊt c¶ c¸c d÷ liÖu vÒ nång ®é thuèc trong m¸u cña mçi c¸ thÓ, gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn cña nång ®é thuèc trong m¸u. TÊt c¶ c¸c sè liÖu nªn tr×nh bµy trªn c¸c b¶ng vµ biÓu ®å.

b. TÝnh c¸c sè liÖu cña tõng c¸ thÓ: Cmax, Cmin, Tmax, Cav, AUCss, gi¸ trÞ trung b×nh vµ ®é lÖch chuÈn. Gi¸ trÞ Cmax vµ Tmax thu ®­îc tõ sè liÖu thùc, kh«ng ph¶i gi¸ trÞ ngo¹i suy. Th«ng th­êng, tÝnh Cmin tõ trung b×nh cña 2 nång ®é cùc tiÓu: Mét lµ nång ®é cña mÉu lÊy ë thêi ®iÓm tr­íc khi dïng liÒu cuèi cïng, vµ 2 lµ cña mÉu lÊy ë thêi ®iÓm t. AUCss ®­îc tÝnh theo ph­¬ng ph¸p h×nh thang.

Nång ®é thuèc trung b×nh ë tr¹ng th¸i c©n b»ng (Cav) cã thÓ ®­îc tÝnh nh­ sau:

Cav = (AUCss)/ t

Trong ®ã, AUCss lµ diÖn tÝch d­íi ®­êng cong nång ®é thuèc - thêi gian tõ thêi ®iÓm 0 ®Õn thêi ®iÓm t trong suèt kho¶ng liÒu ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh vµ t lµ kho¶ng thêi gian gi÷a c¸c lÇn dïng thuèc.

c. Kho¶ng dao ®éng cña nång ®é thuèc trong m¸u cã thÓ ®­îc tÝnh theo biÓu thøc:

            DF = 100% x (Cmax - Cmin)/ Cav

Trong ®ã, Cmax lµ nång ®é ®Ønh, thu ®­îc tõ c¸c sè liÖu thùc, sau khi dïng liÒu cuèi cïng ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh vµ Cmin lµ nång ®é cùc tiÓu ë thêi ®iÓm cuèi trong kho¶ng thêi gian dïng liÒu cuèi cïng ë tr¹ng th¸i c©n b»ng.

d. Ph©n tÝch thèng kª vµ ®¸nh gi¸ t­¬ng ®­¬ng sinh häc: Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª vµ ®¸nh gi¸ t­¬ng ®­¬ng sinh häc t­¬ng tù nh­ ®· tr×nh bµy trong nghiªn cøu ®¬n liÒu cña thuèc t¸c dông kÐo dµi, thuèc gi¶i phãng cã kiÓm so¸t.